De norm om thuis te werken is vervallen. We mogen weer naar kantoor. We lijken weer terug te vallen op de stevige scheiding tussen wonen en werken die in de twintigste eeuw gemeengoed is geworden met het kantoor als kathedraal van de arbeid. Nu de coronamaatregelen goeddeels zijn losgelaten is het moment daar om aan de slag te gaan met een nieuwe kijk op de werken en wonen en alle beweging die daar tussenin zit, zegt Hugo Houppermans, directeur van de Coalitie Anders Reizen.
De huisvesting van organisaties zoals we die nu kennen dateert uit de negentiende eeuw. De scheiding van wonen en werken maakt ook deel uit van een beweging waarin we voor elk aspect van het leven aparte ruimtes bedachten zowel buiten- als binnenshuis. Zo zijn de studeerkamer, de kinderkamer of de zitkamer hiervan allemaal uitvloeisels. Ook de heilige grens tussen werk en privé leidde ertoe dat wonen en werken in onze tijd aparte gebouwen hebben gekregen. De opkomst van het kantoor werd verder mogelijk gemaakt door de opkomst van trein, auto en de industriële revolutie. Sommige productieprocessen vragen immers om een fysieke ruimte.
We staan op een tweesprong
Het is de vraag of we niet in het verleden blijven hangen wanneer we nu weer klakkeloos de gehele beroepsbevolking aanmoedigen om de trein en de auto weer te pakken om naar het werk te gaan (NOS-berichtgeving op 16 juni). Anders gezegd: De minister kan dan wel beweren dat we weer foto’s mogen maken met onze Polaroidcamera van Kodak. Dan nog is het zo dat wie de digitale fotografie omarmt, de tijd beter aanvoelt. En hetzelfde geldt natuurlijk voor bedrijven zelf. Moedig ik mijn mensen aan en masse terug te keren naar de kantoortuin? We staan op een tweesprong: doorbreken we de klassieke kijk op wonen en werken of vervallen we in pre-corona-patronen, waarbij we vooral met onze rug naar de toekomst staan?
Onderlinge verbondenheid
Wat dan wel? Organisaties en bedrijven zullen ook in de toekomst fysieke plekken nodig hebben waar mensen samen komen. Sommige producten kun je niet online maken. Maar het is de vraag of de huisvesting van bedrijven en organisatie niet kleiner, slimmer en functioneler kan. Het huis van een organisatie in de 21e eeuw is niet meer vanzelfsprekend het kantoor. Ook al is het soms nodig om fysiek samen te zijn voor de onderlinge verbondenheid en cohesie, de sociale functie die het kantoor als werkplek vervult kan opgevangen worden op andere manieren.
Een voorschot
Deze maand verschijnt het SER-advies op aanvraag van minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Hij wil weten hoe het ‘hybride’ werken eruitziet. Laat ik alvast een voorschot nemen. Ga uit van maatwerk. Voor sommige ouders met kinderen is het kantoor een rustige werkplek. Laat hen vooral naar de werkplek gaan die de organisatie heeft bedacht. Maar voor oudere werknemers of hondenbezitters kan thuiswerken de kwaliteit van werken ten goede komen. Wie nieuw is op de werkvloer is gebaat bij een werkplek en de ontmoeting, maar wie langer werkt bij een organisatie weet thuis ook prima hoe je zaken voor elkaar kan krijgen.
“We staan op een tweesprong: doorbreken we de klassieke kijk op wonen en werken of vervallen we in pre-corona-patronen, waarbij we vooral met onze rug naar de toekomst staan?“
Aantrekkelijk werkgeverschap
Als we afscheid nemen van het klassieke kantoor levert dat ook andere voordelen op. Je kunt denken aan reductie van CO2 uitstoot en minder files. Afhankelijk van behoeften en werkzaamheden kun je per geval bekijken in hoeverre het nodig is om thuis te werken of niet. Het wordt voor sommigen mogelijk om de laatste jaren voor het pensioen online vanaf het Spaanse strand te werken. De huisvesting van organisaties en bedrijven heeft minder ruimte en stenen nodig. Het vrijgespeelde onroerend goed kan zo de druk op de woningmarkt verlichten. We hebben immers huizen nodig. Bovendien levert het ook voordelen op voor de werkgever: efficiënter werken, beter resultaat bij blije werknemers, lagere kosten in mobiliteit en huisvesting. Maar ook: aantrekkelijk werkgeverschap. Bedrijven als VodafoneZiggo, Eneco en Rabobank hebben vergaande keuzes gemaakt om het zogenaamde ‘hybride’ werken mogelijk te maken voor hun mensen. Het aanpassen van het huidige kantoor maakt onderdeel uit van het veranderen van de context, meer gericht op samenwerken. Voor de toekomst speelt de vraag hoe combineer je een virtueel hoofdkantoor met maximale engagement? Of bouw je regio locaties om naar hubs? Of een stap verder waarom deel je je kantoor niet met klanten, partners of bewoners zoals Rabobank en a.s.r. van plan zijn? Alles is fluïde, iedereen voert nu net pilots uit om een werkende vorm uit te voegen. Want niemand heeft de waarheid in pacht.
Het klassieke kantoor kun je zien als de stoommachine van een professionele organisatie. Je komt er nog even mee vooruit maar vroeg of laat word je ingehaald door snellere voertuigen. En als je nog langer wacht eindig je in het museum als kostbare herinnering aan een tijd die nooit meer terugkomt.
Hugo Houppermans, directeur van de Coalitie Anders Reizen
